โชคดีมากที่ปัจจุบันโรคซึมเศร้าและไบโพลาร์สามารถรักษาได้ด้วยยา คนไข้ที่มีวินัยหาหมอกินยา 6 เดือนถึงปีกว่าส่วนใหญ่ก็จะหายและได้หยุดยา สาเหตุใหญ่ที่ทำให้บางคนไม่หายคือ “ไม่อยากกินยา”
คำตอบคือ ตัดสินใจเสีย จะ กินยา หรือ ไม่กินยา
ลังเลทำให้เครียดมาก ฟันธงไปก็จบ วิธีการคือให้พิจารณาทั้งสองทาง กินยาดีไม่ดีไง ไม่กินยาดีไม่ดีไง ถ้าสรุปทางไม่กินยา ก็บอกหมอได้ (อย่าหนี) มีหลายคนที่อาการน้อย แล้วก็ตกลงกับหมอว่าเลือกจะไม่ใช้ยา หมอก็โอเคอยู่แล้วเพราะเป็นสิทธิคนไข้ แล้วยังไงก็ต้องไปพบหมอเป็นประจำ เพื่อคุย ฟังคำแนะนำ และได้ประเมินอาการไปตลอด แล้วถ้าตอนแรกตัดสินใจกินยาแล้วเปลี่ยนใจก็ให้กลับไปบอกหมอว่าขอเปลี่ยนโหมด ไม่กินยาแต่หาหมอ ยังดีกว่าสู้คนเดียวโดยที่ตัวเองไม่มีความรู้อะไรเลย
คนที่ไม่รังเกียจโรคจะไม่มีปัญหานี้เลย คือมองแบบ “ฝรั่งใครๆก็ไปหาจิตแพทย์กัน ไม่เห็นเป็นเรื่องประหลาดเลย” พวกนี้สามารถกินยาได้โดยไม่รู้สึกอะไร เหมือนกินวิตะมิน หลายคนรู้สึกดีกับยาที่กินด้วย “เม็ดนี้ทำให้ฉันมีกำลัง เม็ดนี้ทำให้ฉันนิ่ง เม็ดนี้ทำให้ฉันสงบ” แล้วพวกนี้ก็จะหายเร็ว ขณะที่พวกที่กินๆหยุดๆยังอาการหนักเหมือนเดิม
ไม่เป็นไรทัศนคติแก้ไขได้ เอาใหม่ ลองมองสถานการณ์ปัจจุบันแบบนี้ดู
ผลข้างเคียง ต่างจากอาการแพ้ยาซึ่งจะรุนแรงฉับพลันและต้องหยุดยาทันที ผลข้างเคียงมักจะเป็นมากเมื่อเริ่มต้นกินยา และน้อยลงๆไปเรื่อยๆในสัปดาห์ต่อๆไป เมื่อร่างกายค่อยๆปรับตัว ผลข้างเคียงอันดับหนึ่งคือความง่วงเบลอจะสร้างปัญหาในสัปดาห์แรกๆ แต่หลังจากกินยาไปนานๆก็จะหายไปเอง หลายคนพอเจอความง่วงแบบนั้นแล้วก็หยุดกินยาเอง คิดว่าง่วงขนาดนี้จะทำงานยังไง แล้วไม่ได้กลับไปบอกหมอด้วย เลยไม่รู้ว่ามันเป็นแค่ช่วงแรกเท่านั้น
เมื่อเจอปัญหาจากผลข้างเคียงมากเกินไป ให้นัดหมอทันที (ไม่ต้องรอนัดเดิม) เพื่อจะได้เล่าให้หมอฟังว่า ผลข้างเคียงมากและเป็นอุปสรรคยังไง เพราะว่ายาจิตเวชกลุ่มนี้มีหลายสิบตัว หมอยังมีทางเลือกอีกมากมายในการปรับยาให้อุปสรรคนั้นหายไป (เช่นมือสั่นมียาแก้ได้) ดังนั้นการติดปัญหาจากผลข้างเคียงไม่ใช่ทางตัน แค่เล่าให้หมอฟังเสมอ (บางคนไม่เล่าทนเอา นึกว่าผลข้างเคียงเลี่ยงไม่ได้) เมื่อผลข้างเคียงมีมากจนเป็นอุปสรรคกับชีวิตและงาน หมอจะแก้ให้แน่นอน
ยาจิตเวชมีไม่กี่ตัวที่มีผลเสียกับตับบ้าง (เช็ครายชื่อได้) เมื่อหมอเป็นคนสั่ง และได้เจอหมอเป็นประจำ หมอก็ย่อมระวังไม่ให้เราเป็นอะไรเพิ่ม ถ้าเสี่ยงหมอจะก็สั่งตรวจเลือด ไม่มีทางรอให้ตับไตพัง คนไทยเชื่อว่าหมอจะบ้าสั่งยาทำให้ตับไตพังได้ไง ในเมื่อเขาเรียนมาสิบปีเพื่อไม่ให้พลาดแบบนั้น ในเมื่อวงการแพทย์สะสมความรู้มาร้อยกว่าปี วิจัยทดสอบซ้ำแล้วซ้ำอีก ใช้ข้อมูลจากคนนับล้านทั่วโลก แล้วคนที่บอกว่ากินยาที่หมอสั่งเยอะๆแล้วตับไตพัง เอาข้อมูลมาจากไหน (มโนล้วนๆ) แต่ถ้าซื้อยากินเองก็มีสิทธิ์
ถ้ายังไม่เชื่อสนิทใจก็อ่านต่อ เภสัชกรเขียนอธิบายละเอียดเข้าใจง่ายดี บทความนี้
ดังนั้นประโยคที่ถูกคือ “ถ้ากินๆหยุดๆก็จะต้องกินไปตลอดชีวิต”
แต่หลายคนตั้งข้อแม้ว่า รับไม่ได้ที่ต้องกินยาตลอดชีวิต
สาเหตุคือเข้าใจว่ายาจิตเวชออกฤทธิ์เหมือนพารา คือกินแล้วมีผลตอนนั้น เวลามีอาการก็เลยกินยาไปสองสามสี่วัน อารมณ์ดีขึ้นวันนึงก็หยุดกิน อารมณ์แย่ลงก็กลับมากินใหม่ คือกินตามอาการ แต่ยาจิตเวชส่วนใหญ่ไม่เหมือนพารา จึงต้องทำความเข้าใจยาของเราใหม่
ยาโรคเรามี 3 กลุ่ม
ยาจิตเวชช่วยให้อารมณ์เราเป็นปกติ แต่ยังไม่ได้แปลว่าหาย อันนั้นต้องให้หมอเป็นคนวินิจฉัยว่าเราหายแล้ว เรา(และคนรอบตัว)วินิจฉัยเราไม่ได้ เพราะไม่ได้เรียนมาทางนี้ เมื่อเรากินยาจนอาการดีขึ้นก็ดีแล้ว แปลว่าเราเจอยาที่ใช่จนได้! (ซึ่งลำบากแค่ไหนกว่าจะมาถึงจุดนั้น) เราก็แค่กินยาชุดเดิมนี้ต่อไปจนกว่าหมอจะให้ลดยา ซึ่งต้องใช้เวลาค่อยๆลดนานเป็นเดือนกว่าจะหยุดยาทั้งหมดได้ เพราะยาจิตเวชหยุดทันทีไม่ได้เด็ดขาด วันเดียวก็นรกแล้ว ทรมานมาก คนที่เคยโดนจะยืนยันได้ ไม่ต้องคิดจะลอง
ปัญหาใหญ่ของการหยุดยาเอง นอกจากทำให้ได้รู้จักกับนรกแล้ว เมื่อกลับมากินยา บ่อยครั้งยาชุดเดิมจะไม่ได้ผลเหมือนเดิม บางทีต้องกินเพิ่ม บางคนทำบ่อยจนไม่มียาตัวไหนได้ผลแล้ว ต้องทำ ECT ถึงจะดีขึ้น บางคนหยุดยาแล้วแมเนียก็มักเชื่อว่าตัวเองหายขาดแล้ว และเริ่มทำลายชีวิตและอนาคตของตัวเอง จนกว่าจะโดนแอดมิด พูดได้ว่าทุกครั้งที่เห็นพวกเราอาละวาด 99.99% มาจากหยุดยาเองเสมอ ทุกคนที่เคยทำต่างฝากมาบอกว่า อย่ามาทางยากนี้เลย แค่กินยาจนหมอให้หยุดก็หายแล้ว ถ้าอ่านบทความนี้แล้วจำได้แค่ประโยคเดียว จำไว้ว่า อย่าหยุดยาเองเด็ดขาด ไม่มีอาการไม่ได้แปลว่าหายแล้ว มันแค่แปลว่ายาเริ่มได้ผล เหมือนยาปฏิชีวนะต้องกินให้ครบแม้จะหายเจ็บคอแล้ว ยาจิตเวชก็ต้องกินต่อไปจนกว่าหมอจะสั่งให้หยุด ไม่งั้นอาจจะได้กินยาตลอดชีวิตจริงๆ ตัวหมอไม่ได้อะไรหรอกนอกจากช่วยให้เราหายขาดเท่านั้นแหละ
อีกกรณีนึงของการหยุดยาเองคือยาหมด เช่น ยาหมด 1 วันก่อนวันนัด หรือหมอติดธุระเลื่อนนัด (หรือกินยาเกินขนาดเลยหมดก่อน) หลายคนคิดเอาเองว่า ขาดยา 1 วันไม่เป็นไร หลายวันถึงจะไม่ดี แต่อ่านถึงตรงนี้จะเข้าใจแล้วว่า ยาจิตเวชไม่เหมือนพารา ขาด 1 วันคือนรกที่สุดแล้ว ดังนั้นให้ (1) ขอยาหมอเกินวันนัดไปสัก 2 สัปดาห์ เผื่อเหตุฉุกเฉิน (2) ถ้ายา(จะ)หมด ให้ไปหาหมอ แม้จะไม่ใช่วันนัด แม้หมอเราจะไม่เข้า แจ้งเจ้าหน้าที่ว่ายาหมด มารับยา แล้วหมอคนอื่นจะเขียนใบสั่งยาให้ ทุกคนเข้าใจดีว่ายาจิตเวชคอขาดบาดตาย ไม่ต้องห่วง เมื่อมีปัญหาก็ขอความช่วยเหลือไปตรงๆ
เพราะถูกใจไม่จำเป็นต้องถูกต้อง และถ้าเราไม่จัดการโรคอย่างถูกต้อง เราเองจะเดือดร้อนที่สุด คนพูดห้ามหรือเชียร์เรา ไม่มีใครเดือดร้อนกับเราสักคน
จะกินไม่กินดี?
เมื่อไม่อยากกินยา แต่หมอสั่งให้กิน เราจะเกิดอาการลังเล “จะกินไม่กินดี?” แล้วลงเอยที่ “กินๆหยุดๆ” ซึ่งแย่กว่าไม่กินเสียอีก สภาวะนี้ทำให้เครียดหนักมาก กินก็รู้สึกแย่ ไม่กินก็อาการแย่ สับสนตำหนิตัวเองวนไปวนมา จะทำยังไงดี?คำตอบคือ ตัดสินใจเสีย จะ กินยา หรือ ไม่กินยา
ลังเลทำให้เครียดมาก ฟันธงไปก็จบ วิธีการคือให้พิจารณาทั้งสองทาง กินยาดีไม่ดีไง ไม่กินยาดีไม่ดีไง ถ้าสรุปทางไม่กินยา ก็บอกหมอได้ (อย่าหนี) มีหลายคนที่อาการน้อย แล้วก็ตกลงกับหมอว่าเลือกจะไม่ใช้ยา หมอก็โอเคอยู่แล้วเพราะเป็นสิทธิคนไข้ แล้วยังไงก็ต้องไปพบหมอเป็นประจำ เพื่อคุย ฟังคำแนะนำ และได้ประเมินอาการไปตลอด แล้วถ้าตอนแรกตัดสินใจกินยาแล้วเปลี่ยนใจก็ให้กลับไปบอกหมอว่าขอเปลี่ยนโหมด ไม่กินยาแต่หาหมอ ยังดีกว่าสู้คนเดียวโดยที่ตัวเองไม่มีความรู้อะไรเลย
ไม่กินยาได้ไหม?
ได้ เนื่องจากระยะดีเพรสหรือแมเนียของคนส่วนใหญ่จะสิ้นสุดเองอยู่แล้ว อาจจะหลักเดือนหรือปี ถ้าทนได้และไม่ต้องทำงานก็อาจจะเลือกไม่กินยา แต่ปัญหาคือ- ระยะดีเพรสเราจะอยากฆ่าตัวตาย ยาช่วยลดความเสี่ยงนี้ได้มาก ถ้าไม่กินยา เราอาจเป็น 1 ใน 5 ผู้ป่วยที่ฆ่าตัวตายสำเร็จ ทิ้งความเจ็บปวดที่สุดไว้ให้คนรอบตัว
- ระยะแมเนียเราอาจจะประสาทหลอน (เช่นเห็นผี) หลงผิด (เช่นเป็นมหาเศรษฐี) แล้วทำอะไรซึ่งทำลายชีวิตสังคมพังจนกู้กลับมาไม่ได้
- ระยะแมเนียเราจะชอบทำสิ่งที่เสี่ยงมากๆ โปรเจคเพียบ ลงทุนมหาศาล ขับรถเร็ว เซ็กส์ที่ไม่ป้องกัน ยาเสพติด ฯลฯ ซึ่งทำให้ชีวิตสังคมพังได้เหมือนกัน
- เราทนได้ แต่คนรอบตัวทนไม่ได้ เวลามีอาการหลายคนจะขี้หงุดหงิด บางคนวีนเก่ง คนรอบตัวอาจจะทนไม่ไหว สุดท้ายโดนจับแอดมิด
- ไม่มีทางรู้ว่าอาการแต่ละครั้ง มันจะนานกี่เดือนหรือปี แน่ใจหรือเปล่าว่าทนได้จริงๆ?
- จะทนไปทำไมในเมื่อมียารักษาได้ น่าจะเคยเห็นคนที่เป็นโรคแล้วไม่ยอมรักษา สุดท้ายหนักเจียนตายหรือตายไปเลย ทั้งที่โรครักษาได้ น่าเสียดายจริงๆ
ทำไมไม่อยากกินยา?
ประมวลจากเพื่อนๆเราในกรุ๊ป- ยิ่งกินยายิ่งตอกย้ำ ทุกครั้งที่กินยา มันเตือนให้เราต้องนึกว่าเราเป็นโรคนี้ โรคซึ่งเราและสังคมรังเกียจ
- ผลข้างเคียงมากเกินไป เช่น ง่วงเบลอจนทำงานไม่ได้, มือสั่นจนน่าอาย ฯลฯ
- ความเชื่อว่า กินยาแล้วตับไตพัง
- ความเชื่อว่า ถ้ากินก็จะต้องกินไปตลอดชีวิต
- ความเชื่อบ้าๆอื่นๆ
ยิ่งกินยายิ่งตอกย้ำ?
ความรู้สึกนี้เกิดจากตราบาปในใจเราเอง คนไทยส่วนใหญ่จะรังเกียจผู้ป่วยโรคจิตเวชอยู่แล้ว (ความรังเกียจนี้เรียกว่าตราบาป หรือ stigma) เพราะไม่เคยเรียนรู้เกี่ยวกับโรคเหล่านี้ (ทำไมโรงเรียนไม่สอน?) แล้วเราก็เป็นคนไทยคนนึง ความรู้สึกรังเกียจนี้ก็มีอยู่ในใจเรา พอเราเป็นก็เลยรับไม่ได้ที่เป็น (self-stigma) เหมือนคนที่เพิ่งรู้ว่าเป็นเอดส์ แต่หนักกว่า คือพวกเราหลายคนใช้วิธีปฏิเสธว่าตัวเองป่วย (ซึ่งผู้ป่วยเอดส์ทำไม่ได้) หลายคนป่วยมาหลายปี ผ่านมาหลายวิกฤติ ก็ยังสงสัยว่าตัวเองไม่ได้ป่วย คือหมอๆเข้าใจผิด (แล้วคนรอบตัวก็ชอบกรอกหูว่างั้นด้วย)คนที่ไม่รังเกียจโรคจะไม่มีปัญหานี้เลย คือมองแบบ “ฝรั่งใครๆก็ไปหาจิตแพทย์กัน ไม่เห็นเป็นเรื่องประหลาดเลย” พวกนี้สามารถกินยาได้โดยไม่รู้สึกอะไร เหมือนกินวิตะมิน หลายคนรู้สึกดีกับยาที่กินด้วย “เม็ดนี้ทำให้ฉันมีกำลัง เม็ดนี้ทำให้ฉันนิ่ง เม็ดนี้ทำให้ฉันสงบ” แล้วพวกนี้ก็จะหายเร็ว ขณะที่พวกที่กินๆหยุดๆยังอาการหนักเหมือนเดิม
ไม่เป็นไรทัศนคติแก้ไขได้ เอาใหม่ ลองมองสถานการณ์ปัจจุบันแบบนี้ดู
- ยอมรับความซวย ทำความเข้าใจว่าโรคกลุ่มนี้เป็นโรคทางสมอง เหมือนอัลไซเมอร์หรือพาร์กินสัน เราไม่ได้บ้า ไม่ได้โรคจิต ไม่ได้นิสัยเสีย ไม่ได้ทำผิดอะไร แค่เป็นโรค เราแค่ซวยที่มีพันธุกรรมบวกมีเรื่องสุดท้ายผลักลงมา ก็เลยเป็นโรคนี้ แค่ซวย เหมือนใครอยู่ดีๆเป็นไข้เลือดออก วัณโรค หรือมะเร็ง ฯลฯ เขาก็ไม่ได้ทำผิดอะไร ยอมรับความซวยนี้เสีย เพราะถ้าไม่ยอมรับเราจะยิ่งทรมานและไม่มีทางหาย ความจริงมันไม่ได้เลวร้ายอย่างที่มโนเลย เพราะว่ารักษาได้ ถ้าเราตั้งใจรักษาก็หาย อีกอย่าง ใครก็ต่างซวยในด้านต่างๆกันทุกคน หลายคนไม่มีจะกิน ไม่มีบ้าน หลายคนเป็นโรคที่อยู่ได้อีกไม่นาน หลายคนขาดอวัยวะที่เรามี ทุกคนมีส่วนแบ่งของความซวยไม่น้อยทั้งนั้น เลิกสงสัยว่า “ทำไมต้องเป็นฉัน” เพราะจริงๆคือซวยกันคนละแบบทุกคน
- โรคจิตเวชไม่ได้น่ารังเกียจ ความรู้สึกนี้เราติดมาจากสังคม จึงต้องค่อยๆขูดออก เราแค่เป็นโรคที่คนไม่ค่อยรู้จัก สังคมพอไม่รู้จักอะไรก็จะกลัวอันนั้น เราจึงต้องเรียนรู้เรื่องโรคของเราเยอะๆ คุยกับผู้ป่วยคนอื่น แล้วเราจะพบว่าโรคกลุ่มนี้ก็เหมือนโรคอื่นๆ เป็นกันทั่วไป รักษาได้ หายได้ เป็นแล้วก็ไม่ได้ชั่วร้าย ไม่ได้หมดอนาคต ถ้าคุยกับผู้ป่วยเยอะๆ จะพบว่าพวกเราส่วนใหญ่ทำงานทำการอยู่ในสังคมตามปกติ หลายคนเก่งมากด้วย ไม่มีใครรู้ว่าเค้าป่วยด้วยซ้ำ ที่เราเคยมโนว่าโรคนี้น่าเกลียดน่ากลัว เป็นเพียงจินตนาการแบบเดียวกับผีในความมืด เปิดไฟเห็นของจริงแล้วผีก็จะหายไป ดังนั้งจงเปิดไฟและมองออกไปดู
ผลข้างเคียงมากเกินไป?
ยาทุกตัวมีผลข้างเคียง ซึ่งไม่จำเป็นต้องเหมือนกันในแต่ละคน หมอจะเป็นคนเลือกยาที่ (1) ได้ผลดีกับเรา และ (2) มีผลข้างเคียงกับเราในระดับที่เรายอมรับได้ ไม่กระทบกับชีวิตและงาน หมอไม่จำเป็นต้องเลือกยาถูกตั้งแต่ครั้งแรก นั่นทำให้เรามีนัดพบหมอบ่อยๆในช่วงแรก เพื่อปรับเปลี่ยนยาจนกว่าจะเจอยาที่ใช่ ผู้ป่วยที่รักษาไประยะหนึ่งแล้วจะยืนยันได้ว่ายาที่ใช่มีจริง และมันเยี่ยมยอดที่สุด เพราะมันทำให้พวกเค้ากลับไปใช้ชีวิตได้เหมือนสมัยก่อนป่วยผลข้างเคียง ต่างจากอาการแพ้ยาซึ่งจะรุนแรงฉับพลันและต้องหยุดยาทันที ผลข้างเคียงมักจะเป็นมากเมื่อเริ่มต้นกินยา และน้อยลงๆไปเรื่อยๆในสัปดาห์ต่อๆไป เมื่อร่างกายค่อยๆปรับตัว ผลข้างเคียงอันดับหนึ่งคือความง่วงเบลอจะสร้างปัญหาในสัปดาห์แรกๆ แต่หลังจากกินยาไปนานๆก็จะหายไปเอง หลายคนพอเจอความง่วงแบบนั้นแล้วก็หยุดกินยาเอง คิดว่าง่วงขนาดนี้จะทำงานยังไง แล้วไม่ได้กลับไปบอกหมอด้วย เลยไม่รู้ว่ามันเป็นแค่ช่วงแรกเท่านั้น
เมื่อเจอปัญหาจากผลข้างเคียงมากเกินไป ให้นัดหมอทันที (ไม่ต้องรอนัดเดิม) เพื่อจะได้เล่าให้หมอฟังว่า ผลข้างเคียงมากและเป็นอุปสรรคยังไง เพราะว่ายาจิตเวชกลุ่มนี้มีหลายสิบตัว หมอยังมีทางเลือกอีกมากมายในการปรับยาให้อุปสรรคนั้นหายไป (เช่นมือสั่นมียาแก้ได้) ดังนั้นการติดปัญหาจากผลข้างเคียงไม่ใช่ทางตัน แค่เล่าให้หมอฟังเสมอ (บางคนไม่เล่าทนเอา นึกว่าผลข้างเคียงเลี่ยงไม่ได้) เมื่อผลข้างเคียงมีมากจนเป็นอุปสรรคกับชีวิตและงาน หมอจะแก้ให้แน่นอน
กินยาเยอะๆแล้วตับไตพัง?
เป็นความเชื่อของคนไทยเหมือนกระสือ ไม่มีใครเจอ แต่ลือต่อๆกันมา มียาบางตัวที่กินเยอะแล้วตับพังจริงๆคือ ยาแก้ปวดและสเตียรอยด์แค่นั้น แล้วถ้าดูสาเหตุหลักๆจริงๆ ตับจะพังเพราะแอลกอฮอล์กับไวรัส ไตจะวายเพราะเบาหวาน(อ้วน)กับความดันสูง (แล้วไม่ยอมกินยารักษาจนไตวาย) ไม่ค่อยมีใครตับไตเสียเพราะยา นอกเหนือจากยาที่บอกไปยาจิตเวชมีไม่กี่ตัวที่มีผลเสียกับตับบ้าง (เช็ครายชื่อได้) เมื่อหมอเป็นคนสั่ง และได้เจอหมอเป็นประจำ หมอก็ย่อมระวังไม่ให้เราเป็นอะไรเพิ่ม ถ้าเสี่ยงหมอจะก็สั่งตรวจเลือด ไม่มีทางรอให้ตับไตพัง คนไทยเชื่อว่าหมอจะบ้าสั่งยาทำให้ตับไตพังได้ไง ในเมื่อเขาเรียนมาสิบปีเพื่อไม่ให้พลาดแบบนั้น ในเมื่อวงการแพทย์สะสมความรู้มาร้อยกว่าปี วิจัยทดสอบซ้ำแล้วซ้ำอีก ใช้ข้อมูลจากคนนับล้านทั่วโลก แล้วคนที่บอกว่ากินยาที่หมอสั่งเยอะๆแล้วตับไตพัง เอาข้อมูลมาจากไหน (มโนล้วนๆ) แต่ถ้าซื้อยากินเองก็มีสิทธิ์
ถ้ายังไม่เชื่อสนิทใจก็อ่านต่อ เภสัชกรเขียนอธิบายละเอียดเข้าใจง่ายดี บทความนี้
ถ้ากินก็จะต้องกินไปตลอดชีวิต?
คนที่มีวินัยหาหมอกินยาไม่นานก็จะหายและได้หยุดยา ปัญหาจะเกิดกับคนที่ไม่ชอบกินยา ก็เลยกินๆหยุดๆ ทุกครั้งที่หยุดยาเอง นอกจากอาการจะกำเริบหนักกว่าเก่าแล้ว ยังทำให้ยาได้ผลน้อยลง บางครั้งหมอต้องเพิ่มหรือเปลี่ยนยา แล้วแนวโน้มที่จะหายก็น้อยลง แนวโน้มที่จะต้องกินยาไปตลอดชีวิตก็สูงขึ้นเรื่อยๆ บางคนเปลี่ยนยาจนหมอหมดทางเลือกแล้ว จนต้องใช้วิธีที่มีผลข้างเคียงมากขึ้นไปอีก เช่นช็อคไฟฟ้า (ECT)ดังนั้นประโยคที่ถูกคือ “ถ้ากินๆหยุดๆก็จะต้องกินไปตลอดชีวิต”
กินยาตลอดชีวิตไม่ได้?
คนที่หยุดยาเองมีโอกาสที่จะต้องกินยาตลอดชีวิต หรือบางทีคนที่เริ่มต้นรักษาช้าไปหลาย(สิบ)ปี หรืออาการหนักมาก อารมณ์แกว่งรุนแรงและบ่อย หรือรักษาหายแล้วเจอวิกฤติเลยกลับมามีอาการใหม่ พวกนี้อาจต้องกินยาตลอดชีวิต แต่ตั้งใจฟังดีๆ มันไม่ได้หมายความอย่างที่คิด มันหมายความว่าพอรักษาไปจนไม่มีอาการ นิ่งดีแล้ว หมอจะให้ลดยาไปเรื่อยๆ แต่จะไม่ลดจนหมด เราจะต้องกินยาขนาดต่ำๆ (เช่นวันละ 1 เม็ดเล็กสุด ไม่เหมือนที่กินเพื่อรักษา) ต่อไปเรื่อยๆ เพื่อป้องกันอาการกลับมาอีก ก็เหมือนกับคนที่เป็นไมเกรนเรื้อรัง แม้ไม่ปวดก็จะต้องกินยาเม็ดนึงทุกวันเพื่อป้องกันแต่หลายคนตั้งข้อแม้ว่า รับไม่ได้ที่ต้องกินยาตลอดชีวิต
- เชื่อไหมว่า มีพวกเราที่หมอให้หยุดยาได้ แต่บอกหมอว่าสมัครใจขอกินยาป้องกันไปตลอด เพราะไม่อยากมีอาการอีกเวลาปัญหาเข้ามาเยอะๆ
- เรากินข้าวตลอดชีวิตได้ไหม เราแปรงฟันเช้าเย็นตลอดชีวิตได้ไหม บางคนกินอาหารเสริมทุกวันได้ การกินยาทุกวันมันไม่ได้เพิ่มภาระเท่าไหร่ ปัญหาอยู่ที่เราเกลียดยาไหมเท่านั้น
- สมมุติเราเริ่มต้นขี่จักรยานทุกวัน แล้วเพื่อนบ้านเห็นบ่อยๆเลยถาม “จะขี่จักรยานไปตลอดชีวิตเลยเหรอ” เราตอบใช่ เพราะเรามองว่าการขี่จักรยานมีประโยชน์กับเรา (คนอื่นช่างหัวมัน) เช่นเดียวกัน คำถามเรื่องกินยาตลอดชีวิต ถ้าเราเกลียดยาก็จะรับไม่ได้ ถ้าเรามองว่ายามีประโยชน์กับเรา เราอาจจะขอหมอแบบข้อ 1 ด้วยซ้ำ
กินๆหยุดๆแล้วจะหายไหม?
คนที่สองจิตสองใจจะใช้วิธีกินๆหยุดๆ เพราะถ้าหยุดไปเลยก็จะรู้สึกผิดและกลัว แต่ก็ไม่มีวินัยกินยา เพราะเกลียดยา ผลคือยาไม่เคยออกฤทธิ์ แต่ผลข้างเคียงมาเต็มไม่ลดลง (เพราะไม่ได้กินต่อเนื่อง) ก็เลยยิ่งเกลียดยาเข้าไปใหญ่ วนเป็นวงจรอุบาทว์ที่อันตรายถึงชีวิตสาเหตุคือเข้าใจว่ายาจิตเวชออกฤทธิ์เหมือนพารา คือกินแล้วมีผลตอนนั้น เวลามีอาการก็เลยกินยาไปสองสามสี่วัน อารมณ์ดีขึ้นวันนึงก็หยุดกิน อารมณ์แย่ลงก็กลับมากินใหม่ คือกินตามอาการ แต่ยาจิตเวชส่วนใหญ่ไม่เหมือนพารา จึงต้องทำความเข้าใจยาของเราใหม่
ยาโรคเรามี 3 กลุ่ม
- ยาคลายกังวล (บางทีเรียกว่ายานอนหลับ) หมอมักให้กินก่อนนอน ออกฤทธิ์แบบพารา คือหลังจากกินแป็บเดียวก็เริ่มทำงาน (สงบ ง่วง) ส่วนจะแรงและนานแค่ไหนก็แล้วแต่ตัว
- ยาต้านเศร้า แก้อาการดีเพรส ต้องกินยาต่อเนื่อง 4-6 สัปดาห์ (บางคนก็นานกว่านั้น) ถึงจะเริ่มได้ผล หมายความว่ากินวันสองวัน(/สัปดาห์)จะไม่รู้สึกอะไรเลย
- ยาคุมอารมณ์ ช่วยรักษาให้อารมณ์นิ่งไม่แมเนีย หลายตัว (ลิเทียมและยากันชัก) ต้องอาศัยกินยาต่อเนื่องเพื่อให้ยาสะสมในร่างกายจนถึงระดับจึงจะเริ่มต้นทำงาน ระหว่างนี้อาจจะต้องตรวจเลือดเพื่อวัดระดับยา หมายความว่ากินวันสองวันจะไม่รู้สึกอะไรเลย
หยุดยาเองได้ไหม?
เป็นปัญหาที่พบบ่อยที่สุด คือกินยาจนอาการหายไปหมดแล้ว ก็เลยหยุดยาเองและไม่ไปหาหมออีก เพราะวินิจฉัยตัวเองว่าหายแล้ว เพราะเกลียดยาและนึกว่ายาจิตเวชเหมือนพารา ไม่มีอาการก็ไม่ต้องทาน ซึ่งเหล่านี้คิดไปเองล้วนๆยาจิตเวชช่วยให้อารมณ์เราเป็นปกติ แต่ยังไม่ได้แปลว่าหาย อันนั้นต้องให้หมอเป็นคนวินิจฉัยว่าเราหายแล้ว เรา(และคนรอบตัว)วินิจฉัยเราไม่ได้ เพราะไม่ได้เรียนมาทางนี้ เมื่อเรากินยาจนอาการดีขึ้นก็ดีแล้ว แปลว่าเราเจอยาที่ใช่จนได้! (ซึ่งลำบากแค่ไหนกว่าจะมาถึงจุดนั้น) เราก็แค่กินยาชุดเดิมนี้ต่อไปจนกว่าหมอจะให้ลดยา ซึ่งต้องใช้เวลาค่อยๆลดนานเป็นเดือนกว่าจะหยุดยาทั้งหมดได้ เพราะยาจิตเวชหยุดทันทีไม่ได้เด็ดขาด วันเดียวก็นรกแล้ว ทรมานมาก คนที่เคยโดนจะยืนยันได้ ไม่ต้องคิดจะลอง
ปัญหาใหญ่ของการหยุดยาเอง นอกจากทำให้ได้รู้จักกับนรกแล้ว เมื่อกลับมากินยา บ่อยครั้งยาชุดเดิมจะไม่ได้ผลเหมือนเดิม บางทีต้องกินเพิ่ม บางคนทำบ่อยจนไม่มียาตัวไหนได้ผลแล้ว ต้องทำ ECT ถึงจะดีขึ้น บางคนหยุดยาแล้วแมเนียก็มักเชื่อว่าตัวเองหายขาดแล้ว และเริ่มทำลายชีวิตและอนาคตของตัวเอง จนกว่าจะโดนแอดมิด พูดได้ว่าทุกครั้งที่เห็นพวกเราอาละวาด 99.99% มาจากหยุดยาเองเสมอ ทุกคนที่เคยทำต่างฝากมาบอกว่า อย่ามาทางยากนี้เลย แค่กินยาจนหมอให้หยุดก็หายแล้ว ถ้าอ่านบทความนี้แล้วจำได้แค่ประโยคเดียว จำไว้ว่า อย่าหยุดยาเองเด็ดขาด ไม่มีอาการไม่ได้แปลว่าหายแล้ว มันแค่แปลว่ายาเริ่มได้ผล เหมือนยาปฏิชีวนะต้องกินให้ครบแม้จะหายเจ็บคอแล้ว ยาจิตเวชก็ต้องกินต่อไปจนกว่าหมอจะสั่งให้หยุด ไม่งั้นอาจจะได้กินยาตลอดชีวิตจริงๆ ตัวหมอไม่ได้อะไรหรอกนอกจากช่วยให้เราหายขาดเท่านั้นแหละ
อีกกรณีนึงของการหยุดยาเองคือยาหมด เช่น ยาหมด 1 วันก่อนวันนัด หรือหมอติดธุระเลื่อนนัด (หรือกินยาเกินขนาดเลยหมดก่อน) หลายคนคิดเอาเองว่า ขาดยา 1 วันไม่เป็นไร หลายวันถึงจะไม่ดี แต่อ่านถึงตรงนี้จะเข้าใจแล้วว่า ยาจิตเวชไม่เหมือนพารา ขาด 1 วันคือนรกที่สุดแล้ว ดังนั้นให้ (1) ขอยาหมอเกินวันนัดไปสัก 2 สัปดาห์ เผื่อเหตุฉุกเฉิน (2) ถ้ายา(จะ)หมด ให้ไปหาหมอ แม้จะไม่ใช่วันนัด แม้หมอเราจะไม่เข้า แจ้งเจ้าหน้าที่ว่ายาหมด มารับยา แล้วหมอคนอื่นจะเขียนใบสั่งยาให้ ทุกคนเข้าใจดีว่ายาจิตเวชคอขาดบาดตาย ไม่ต้องห่วง เมื่อมีปัญหาก็ขอความช่วยเหลือไปตรงๆ
ความเชื่อบ้าๆ
ไม่รู้ทำไมเดี๋ยวนี้คนเกลียดอาชีพหมอรองๆมาจากนักการเมืองกับตำรวจเลย ลองนึกดูว่าในชีวิตเราเคยเจอหมอเลวๆสักกี่คน เจอหมอดีๆกี่คน หมอก็เหมือนอาชีพอื่น มีดีมีเลว เราก็ต้องแยกแยะ ไม่ใช่เชื่อว่าหมอเลี้ยงไข้หมด ความจริงคือเราอยากหยุดกินยาเองถึงอ้างไปอย่างนั้น เป็นการเหมาดูถูกอาชีพหมออย่างรุนแรง หมอที่อยากรวยเค้าก็ทำเรื่องสวยๆงามๆ (ซึ่งหลายคนยินดีจ่ายไม่อั้น) จะมานั่งฟังปวดหัวกับเรื่องทุกข์ใจของคนไข้หลายสิบปีทำไม อีกอย่างก็ความเชื่อกินยาแล้วจะบ้า คือบริษัทยามูลค่าเป็นพันล้านลงทุนมหาศาลเพื่อคิดยาแต่ละตัว ทดลองนานหลายปีกว่าจะแน่ใจว่าปลอดภัยและผ่าน อ.ย. เพื่อจะให้คนกินแล้วเป็นบ้า? เอาความคิดนี้มาจากไหนกัน จริงๆมันกลับกัน คำว่าบ้าของคนไทยคือป่วยโรคจิตเวช คนป่วยก็ต้องกินยาแล้วจะไม่บ้า ถ้าไม่กินซิ บางคนวิ่งตัวมอมแมมไปตามถนนจริงๆ (เหมือนยุ้ย รจนา ที่หยุดยาเอง) ประโยคความเชื่อพวกนี้บ้าจริงๆ ไม่มีเหตุผลใดๆประกอบเลย เราต้องฟังหูไว้หู แล้วเช็คข้อมูลก่อนว่าจริงไหม ไม่ใช่เขาพูดแบบนั้น (และเราไม่อยากกินยาด้วย) ก็เลยเชื่อเพราะว่าถูกใจเราเพราะถูกใจไม่จำเป็นต้องถูกต้อง และถ้าเราไม่จัดการโรคอย่างถูกต้อง เราเองจะเดือดร้อนที่สุด คนพูดห้ามหรือเชียร์เรา ไม่มีใครเดือดร้อนกับเราสักคน
อ่านจบถึงตรงนี้แล้วอย่าลืมทำการบ้าน
ตัดสินใจให้เสร็จ จะกินยา หรือไม่กิน ฟันธงไปเลย